Inngangur: Samræma guðlega forþekkingu og mannlegt frelsi

Ein dýpsta og forvitnilegasta spurningin í guðfræðinni er hvernig alvitni Guðs, sérstaklega forþekking hans á framtíðinni, getur verið samhliða frelsi mannsins. Ef Guð veit allt, þar á meðal hvað mun gerast, hvernig geta menn haft frjálsan vilja? Er eitthvað pláss fyrir raunverulegt val ef Guð veit nú þegar niðurstöðuna? Þessar spurningar hafa undrað guðfræðinga um aldir. Í þessari grein könnum við hugtakið *miðþekking*, heillandi nálgun til að skilja hvernig guðleg forþekking og mannlegt frelsi geta lifað saman í samfellu.

Hvað er guðdómleg forþekking?

Guðleg forþekking vísar til getu Guðs til að vita allt um framtíðina. Þetta felur í sér alla atburði sem munu gerast og allar aðgerðir sem menn munu grípa til. Hins vegar kemur áskorunin upp þegar við hugum að frelsi mannsins. Ef Guð veit nú þegar hvaða ákvarðanir við munum taka, höfum við þá virkilega frelsi til að velja annað?
Hin hefðbundna sýn á guðlega forþekkingu fullyrðir að Guð viti allt fyrirfram án þess að láta atburði þróast á ákveðinn hátt. Til dæmis gæti Guð vitað að þú velur að borða pizzu á morgun, en þetta þýðir ekki að hann sé að neyða þig til að taka það val. Hins vegar er spurningin enn: Ef þekking Guðs er óskeikul, hvernig getum við sagt að við höfum raunverulegt val?

Hlutverk miðþekkingar

*Miðþekking* er guðfræðilegt hugtak sem 16. aldar jesúítaguðfræðingurinn Luis de Molina kynnti. Þessi hugmynd, sem brúar bilið milli guðlegrar forþekkingar og mannlegs frelsis, hefur verið endurvakin í nútímanum af heimspekingum eins og Alvin Plantinga. Miðþekking leggur til að Guð viti ekki aðeins allt sem *gæti* gerst (kallað náttúrulega þekking hans) og allt sem *mun* gerast (frjálsa þekking hans), heldur einnig hvað *myndi* gerast við allar mögulegar aðstæður.
Þetta þýðir að Guð veit hvert mögulegt val sem menn gætu tekið og niðurstöður þeirra. Til dæmis, Guð veit ekki aðeins hvort þú velur pizzu á morgun, heldur líka hvað þú hefðir valið ef aðstæður væru aðrar – ef þú værir á öðrum veitingastað eða undir áhrifum frá annarri uppástungu.
Þessi tegund þekkingar gerir Guði kleift að sjá fyrir hvernig fólk myndi bregðast við í hvaða aðstæðum sem er, sem gerir honum kleift að skapa heim þar sem vilja hans er náð, en án þess að hnekkja frelsi mannsins. Þessi rammi samræmir alvitund Guðs við frjálsan vilja mannsins með því að gefa til kynna að þótt Guð viti alla mögulega framtíð leyfi hann mönnum að taka raunverulegar, frjálsar ákvarðanir innan þessarar framtíðar.

Náttúruleg, miðlungs og frjáls þekking Guðs

Til að skilja miðþekkingu að fullu er gagnlegt að setja hana í víðara samhengi þekkingar Guðs. Samkvæmt ramma Molina hefur Guð þrjár tegundir af þekkingu:
1. **Náttúruleg þekking**: Þetta er þekking Guðs á öllum möguleikum. Guð veit allt sem gæti gerst í hvaða heimi sem er.
2. **Miðjaþekking**: Þetta er vitneskja Guðs um hvað *myndi* gerast ef ákveðin skilyrði eða aðstæður væru uppfylltar. Þetta felur í sér að vita hvernig hver einstaklingur myndi velja frjálst í hvaða aðstæðum sem er.
3. **Free Knowledge**: Þetta vísar til þekkingar Guðs á því sem *mun* gerast í hinum raunverulega heimi sem hann skapaði.
Miðþekking fellur á milli náttúrulegrar þekkingar Guðs á möguleikum og frjálsrar þekkingar hans á raunverulegum atburðum. Það er í gegnum þessa miðþekkingu sem Guð getur séð fyrir allar mögulegar ákvarðanir og niðurstöður, en samt varðveita mannlegt frelsi.

Hvernig miðþekking kemur jafnvægi á fullveldi Guðs og mannfrelsi

Einn af mest sannfærandi eiginleikum miðlungsþekkingar er hvernig hún heldur uppi bæði fullveldi Guðs og mannfrelsi. Með miðlungsþekkingu stjórnar Guð ekki eða fyrirframákveður allar aðgerðir sem menn grípa til. Þess í stað veit hann hvað sérhver manneskja myndi gera í hvaða aðstæðum sem er. Þetta gerir honum kleift að skapa heim þar sem áætlanir hans eru uppfylltar, á meðan fólk heldur frelsi til að taka raunverulegar ákvarðanir.
Ímyndaðu þér til dæmis að Guð vilji tryggja að tiltekinn sögulegur atburður eigi sér stað. Með því að nota miðlungsþekkingu getur Guð séð fyrir hvernig ýmsir einstaklingar myndu bregðast við við mismunandi aðstæður. Hann getur síðan skipulagt ýmsar aðstæður sem leiða til þess atburðar sem hann þráir, allt án þess að brjóta gegn frjálsum vilja þeirra einstaklinga sem í hlut eiga. Þeir taka enn sínar eigin ákvarðanir, en Guð veit fyrirfram hverjar þessar ákvarðanir verða í samhengi við þær aðstæður sem hann skapar.

Dæmi um jólasöng: Gagnleg mynd

Vinsæl mynd af miðþekkingu er að finna í *A Christmas Carol* eftir Charles Dickens. Þegar Ghost of Christmas Yet to Come sýnir Scrooge framtíðarsýn sína, þá er það ekki bara spá um hvað *mun* gerast. Þess í stað er það sýn á hvað *myndi* gerast ef Scrooge breytir ekki háttum sínum. Scrooge heldur frelsi til að breyta hegðun sinni og ef hann gerir það mun framtíðin sem honum er sýnd ekki rætast. Þessi hugmynd er hliðstæð miðþekkingu: Guð veit ekki aðeins hvað mun gerast, heldur hvað myndi gerast, háð frjálsu vali fólks.

Forsjón og guðleg stjórn

Miðþekking veitir Guði ótrúlega forsjárhyggju. Með því að vita hvað einstaklingar myndu gera í öllum mögulegum aðstæðum getur Guð mótað heiminn á þann hátt að endanlegum tilgangi hans sé náð. Hins vegar afneitar þetta eftirlit ekki mannlega ábyrgð eða frelsi. Fólk velur enn frjálslega gjörðir sínar, þó að Guð viti fyrirfram hvað það mun velja.
Þessi skoðun stangast á við guðfræðilega determinisma, þar sem Guð beinlínis lætur sérhvern atburð þróast á fyrirfram ákveðinn hátt. Þess í stað varðveitir miðþekking hugmyndina um frjálsan vilja með því að leyfa einstaklingum að taka eigin ákvarðanir, á meðan Guð vinnur innan þeirra vala til að ná tilgangi sínum.

Er miðþekking of mikil stjórn?

Sumir gagnrýnendur miðlungsþekkingar, eins og gestgjafinn í myndbandsupptökunni, vekja áhyggjur af því hvort það veiti Guði of mikla stjórn. Ef Guð getur séð fyrir og leiðbeint sérhvern atburð, þýðir það þá að mennirnir séu aðeins þátttakendur í forskrifuðu drama? Guðfræðingar eins og Molina halda því fram að svo sé ekki. Frelsi mannsins er varðveitt vegna þess að einstaklingar taka eigin ákvarðanir til að bregðast við þeim aðstæðum sem þeir standa frammi fyrir. Guð veit einfaldlega fyrirfram hverjar þessar ákvarðanir verða.
Frá þessu sjónarhorni gerir miðþekking Guði kleift að starfa í heiminum án þess að vera brúðumeistari. Hann skapar aðstæðurnar, en mennirnir ákveða samt gjörðir sínar við þessar aðstæður.

Umræðan um miðjaþekkingu

Hugtakið miðþekking er ekki almennt viðurkennt. Sumir guðfræðingar og heimspekingar halda því fram að það veiti Guði of mikil áhrif á mannlegar ákvarðanir. Aðrir eiga erfitt með að gera sér í hugarlund hvernig Guð getur vitað niðurstöður frjálsra vala án þess að þeir kostir séu ákveðnir fyrirfram.
Hins vegar, eins og kristni heimspekingurinn Dean Zimmerman bendir á, er miðþekking ein vinsælasta staða kristinna heimspekinga samtímans. Þó að það sé kannski ekki með meirihluta, þá býður það upp á öfluga og vitsmunalega ánægjulega leið til að samræma guðlega forþekkingu og mannlegt frelsi.

Niðurstaða: Innsýn úr heimspekilegri guðfræði

Miðþekking veitir heillandi lausn á hinni aldagömlu spurningu um hvernig alvitni Guðs getur verið samhliða frelsi mannsins. Með því að leyfa Guði að vita hvað einstaklingar myndu gera við hvaða aðstæður sem er, býður þessi kenning upp á leið til að varðveita bæði guðlega forsjón og frjálsan vilja.
Mér fannst þessi könnun á miðlungsþekkingu mjög hvetjandi, þar sem hún býður upp á nýtt sjónarhorn á hið flókna jafnvægi milli stjórn Guðs og mannfrelsis. Ef þú hefur áhuga á að læra meira um þetta efni, hvet ég þig til að kíkja á þessa innsæi umræðu: William Lane Craig Retrospective III: Divine Foreknowledge | Nær sannleikanum. Það kann að ögra skilningi þínum á guðlegri alvitund og hvetja þig til að velta fyrir þér eigin skoðunum á frelsi og ábyrgð.